मुलांना पैशाची किंमत कशी शिकवायची ?

आजच्या बदलत्या जगात मुलांना अनेक गोष्टी सहज मिळतात — मोबाईल, गेम्स, महागडे खेळणे, पार्टीज, फास्ट फूड्स. या सर्व गोष्टी सहज उपलब्ध असल्यामुळे अनेक वेळा त्यांना पैशाचं मोल समजत नाही. “पैसे म्हणजे काहीतरी क्लिक केलं की मिळतात” – असं त्यांना वाटतं. पण प्रत्यक्षात पैसे म्हणजे मेहनत, संयम आणि शहाणपण.

म्हणूनच पालक म्हणून आपली जबाबदारी आहे की आपण आपल्या मुलांना लहानपणापासूनच पैशाची खरी किंमत समजावून द्यावी.

मुलं जे पाहतात, तेच शिकतात. आपण खर्च करताना विचार करतो, गरज असल्याशिवाय काही विकत घेत नाही, बचत करतो – हे सगळं ते पाहतात आणि नकळतपणे आत्मसात करतात. म्हणून, त्यांच्यासमोर आर्थिक शिस्तचं उदाहरण मांडणं खूप गरजेचं आहे.

मुलांना महिन्याला किंवा आठवड्याला एक ठराविक रक्कम द्या. त्यातून त्यांना त्यांची छोटी-छोटी हौस पूर्ण करायला सांगा. एकदा पैसे संपले की, पुन्हा मिळणार नाहीत – हे नियम सुरुवातीपासूनच लावा. यामुळे त्यांनी खर्चाचं नियोजन कसं करावं, हे शिकायला  मिळते.

घरातली छोटी कामं – उदाहरणार्थ, पुस्तकं लावणे, भांडी ठेवणे, झाडांना पाणी घालणे – याबदल्यात त्यांना थोडे पैसे द्या. हे पैसे म्हणजे मेहनतीचा मोबदला आहे, याचं भान त्यांना येऊ लागेल.

गुल्लक ही लहान मुलांची पहिली बँक असते. त्यात नियमित पैसे टाकण्याची सवय लावा. महिन्याखेरीस ती गुल्लक उघडून त्यातील पैशांची मोजणी करा, आणि त्यातून काय विकत घ्यायचं यावर चर्चा करा.

बऱ्याच वेळा मुलं काहीतरी बघून हट्ट करतात. तेव्हा त्यांना विचारायला शिका – “हे तुला खरंच हवं आहे का?”, “हे मिळालं नाही तर फारसा फरक पडेल का?”

या साध्या प्रश्नांमधून त्यांना ‘गरज आणि हौस’ यातील फरक समजू लागतो.

त्यांना दुकानात घेऊन जा. विविध वस्तूंचे दर, ऑफर्स, डिस्काउंट्स यावर चर्चा करा. तुम्ही का एखादी वस्तू विकत घेत नाही, हे समजावून सांगा. हळूहळू त्यांना तुलना करणे, निर्णय घेणे याचं कौशल्य येईल.

अनेक गेम्स, अ‍ॅप्स, ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म्सवर पैसे खर्च केले जातात. याबाबत स्पष्ट नियम ठेवा. त्यांना समजवा की "हे फक्त खेळ नसून यात पैसे जात आहेत." मोबाईलमध्ये खर्च करण्यापूर्वी तुमची परवानगी घेण्याची सवय लावा.

मुलांच्या वयाला अनुरूप असलेल्या गोष्टी, पुस्तकं, कॅरिकेचर्स, व्हिडिओ वापरा. उदाहरणार्थ, "पैसा म्हणजे काय?", "सावरकरांनी पैशाची बचत कशी केली?" अशा गोष्टी ऐकायला त्यांना आवडतात आणि शिकवण प्रभावी होते.

 पैसे म्हणजे फक्त नोटा नव्हे – ती एक सवय आहे

मुलांना पैशाची किंमत शिकवणं म्हणजे त्यांना त्यांच्या भविष्याची शिस्त लावणं आहे. आज जे मूल बचत, संयम आणि योग्य निर्णय घेतं, तेच उद्या जबाबदार तरुण आणि यशस्वी व्यक्ती बनू शकतं.

म्हणून पालक म्हणून आपल्याला ही शिकवण लवकरात लवकर सुरू करावी लागेल – प्रेमाने, संवादातून, आणि उदाहरणातून.